Katedra Gospodarki Przestrzennej
Katedra Gospodarki Przestrzennej powstała po reorganizacji struktur uczelni w 2019 r. i została wyodrębniona z Katedry Gospodarki Regionalnej. Obecnie, Katedra funkcjonuje w ramach Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Studiów Miejskich, która przyporządkowana jest do Kolegium Gospodarki i Administracji Publicznej. Kierownikiem Katedry Gospodarki Przestrzennej jest prof. dr hab. Piotr Lityński pełniący równocześnie funkcję Dziekana Kolegium GAP w kadencji 2024-2028.
Struktura etatowej kadry liczy 10 os., na którą składa się trzech profesorów oraz siedmiu doktorów. Kadra ma interdyscyplinarny profil zawodowy wyróżniając inżynierów, inżynierów środowiska, architektów, ekonomistów i doktorów nauk społecznych. Z Katedrą związani są również pozaetatowi pracownicy naukowi i są to zarówno inżynierowie jak i ekonomiści.
Zainteresowania naukowo-badawcze pracowników Katedry oscylują wokół wielu dziedzin i dyscyplin związanych z gospodarką przestrzenna. Obejmuje to problematykę polityki regionalnej, ekonomicznych aspektów gospodarowania przestrzenią miast i regionów, zarządzania rozwojem jednostek terytorialnych, rozwoju miast i polityki miejskiej, projektowania urbanistycznego, architektury krajobrazu, zagospodarowania infrastrukturalnego i inżynierii środowiska.
Pracownicy Katedry zaangażowani są w liczne badania naukowe – w Katedrze realizowany jest m.in. grant finansowany przez Narodowe Centrum Nauki (Mechanizmy finansowe w gospodarce wynikające ze zjawiska urban sprawl). Ponadto, na zamówienie ministerstw, województw i innych jednostek samorządu terytorialnego pracownicy Katedry wykonują ekspertyzy i projekty związane z ich kompetencjami i zainteresowaniami naukowymi.
Dwaj pracownicy Katedry są członkami Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN: prof. dr hab. Tadeusz Kudłacz (emerytowany) i prof. dr hab. inż. arch. Aleksander Noworól. Ponadto w pracach komitetów KPZK PAN uczestniczą prof. UEK dr hab. Piotr Lityński i dr Artur Hołuj. Prof. dr hab. inż. arch. Aleksander Noworól jest też członkiem Głównej Komisji Urbanistyczno-Architektonicznej funkcjonującej przy Ministerstwie Rozwoju i Technologii. Równocześnie trzy osoby z Katedry są członkami Towarzystwa Urbanistów Polskich – dr inż. arch. kraj. Laura Kochel, dr inż. arch. Dorota Jopek oraz dr inż. arch. Agnieszka Włoch-Szymla. Ponadto dr inż. arch. kraj. Laura Kochel pełniła rolę eksperta przy Ministerstwie Rozwoju i Technologii w Zespole do spraw reformy systemu planowania przestrzennego. Wspomniane architektki są członkami: Stowarzyszenia Architektów Polskich – dr inż. arch. Agnieszka Włoch-Szymla, Małopolskiej Izby Architektów – dr inż. arch. Dorota Jopek oraz Stowarzyszenia Architektów Krajobrazu i Stowarzyszenia Polskich Architektów Krajobrazu – dr inż. arch. kraj. Laura Kochel.
HISTORIA, TRADYCJE I REORIENTACJA BADAŃ NAUKOWYCH GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ
Gospodarka przestrzenna jako specjalność naukowa wykształciła się stosunkowo niedawno, lecz jej korzenie sięgają lat 40. XX w. Podstawą jej rozwoju była przede wszystkim istniejąca wiedza empiryczna i uogólnienia teoretyczne wypracowane głównie przez geografię, ekonomię, regionalistykę, socjologię, planowanie przestrzenne i urbanistykę. Na mocy Rozporządzenia szkół wyższych i nauki z 1951 roku w sprawie zmian organizacyjnych w wyższych szkołach ekonomicznych powołano w ówczesnej Wyższej Szkole Ekonomicznej Katedrę Planowania Gospodarki Narodowej, a w jej ramach powstał Zakład Gospodarki Regionalnej. W roku 1958 Katedra zmieniła swoją nazwę na Katedrę Planowania i Ekonomiki Regionu, a następnie została przekształcona w Instytut Planowania i Ekonomiki Regionu. Jego dyrektorem został Prof. dr hab. Stanisław Wacławowicz, a następnie Prof. dr hab. Antoni Fajferek. Po ponad dwudziestoletnim okresie istnienia Instytutu Planowania i Ekonomiki Regionu w wyniku zmian organizacyjnych w Uczelni, w 1992 roku utworzono Katedrę Polityki Ekonomicznej i Gospodarki Regionalnej, którą kierował Prof. dr hab. Antoni Fajferek.
W 1993 roku doszło do podziału jednostki na dwie katedry, tj. Katedrę Gospodarki Regionalnej oraz Katedrę Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju. Kierownikiem Katedry Gospodarki Regionalnej został Prof. dr hab. Zygmunt Szymla, który pełnił swoją funkcję przez 17 lat. W latach 2010-2019 funkcję kierownika Katedry objął Prof. dr hab. Tadeusz Kudłacz.
Wspominany wcześniej Zakład Geografii Ekonomicznej od 1969 r. funkcjonował w strukturach Instytutu Planowania i Ekonomiki Regionu, a następnie obydwu Katedr. Do 2019 r. w Katedrze Gospodarki Regionalnej działały ponadto: Zakład Ekonomiki Regionu i Inżynierii Przestrzennej oraz Zakład Gospodarki Miejskiej).
Obecnie, po zmianie struktury Uczelni w 2019 r., badania naukowe w zakresie geografii społeczno-ekonomicznej i gospodarki przestrzennej prowadzone są głównie w jednostkach wchodzących w skład Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Studiów miejskich w katedrach: Geografii Społeczno-Ekonomicznej oraz Gospodarki Przestrzennej (powstałych z istniejącej wcześniej Katedry Gospodarki Regionalnej), a także w Katedrze Historii Gospodarczej i Społecznej.
Zainteresowania naukowo-badawcze pracowników z zakresu gospodarki przestrzennej początkowo oscylowały głównie wokół problematyki polityki ekonomicznej, polityki regionalnej, planowania regionalnego przemysłu, w tym problematyki rozmieszczenia przemysłu, pomiarów uprzemysłowienia, zmian w przestrzenno-gałęziowych strukturach przemysłu. Z czasem zakres przedmiotowy gospodarki przestrzennej ulegał zmianom i zainteresowania pracowników skupiły się w większym stopniu na ogólnych kwestiach gospodarki regionalnej i lokalnej. Głównymi obszarami aktywności naukowo-badawczej pracowników Katedry były m.in:
- uwarunkowania rozwoju regionalnego,
- struktura funkcjonalno-przestrzenna makroregionu,
- struktura organizacyjno-terytorialna województw,
- powiązania między miastami i przekształcanie układów hierarchicznych miast,
- przekształcenia społeczno-gospodarcze z uwzględnieniem struktur regionalnych,
- zagadnienia ludnościowe (m.in. regionalne zróżnicowanie sytuacji demograficznej, rynek pracy, itp.).
Wśród wybitnych profesorów wcześniejszego okresu należy wymienić: Prof. Stanisława Wacławowicza, prof. Jerzego Kruczałę, prof. Juliana Rejducha, prof. Antoniego Fajferka. Prof. S. Wacławowicz zajmował się przede wszystkim regionalnymi aspektami produkcji rolnej, o czym świadczy m. in. Jego praca habilitacyjna pt. „Związki międzydziałowejprodukcji rolnej w regionie krakowskim”. Prof. A. Fajferek swoje zainteresowania koncentrował wokół problematyki ekonomiki przemysłu w ujęciu przestrzennym, a zwłaszcza regionalnym. Jego podstawową pracą była pozycja „Region ekonomiczny oraz metody analizy regionalnej„, opublikowanej w 1964, która stanowi nadal fundamentalną pozycję w literaturze dotyczącej tematyki regionalnej. Prof. J. Kruczała i J. Rejduch byli nie tylko teoretykami, ale także praktykami i wybitnymi specjalistami w dziedzinie planowania regionalnego. Prof. J. Kruczała był współtwórcą jedynego opracowanego po II wojnie światowej i niestety nie zatwierdzonego planu regionalnego regionu krakowskiego do 1990 r., opracowanego w 1975 r. Prof. J. Rejduch znawca problemów regionalnych i specjalista w zakresie planowania rozwoju regionalnego. Był współtwórcą jedynego planu, tj. planu makroregionalnego Makroregionu Południowo-Wschodniego, zatwierdzonego w 1976 r. Istotne fragmenty tego planu zostały opublikowane w pozycji Profesora Polska południowo-wschodnia. Społeczeństwo – przestrzeń – gospodarka.
Młodsze pokolenie pracujące już w Akademii Ekonomicznej w Krakowie,
stanowią wychowankowie głównie Prof. S. Wacławowicza, i Prof. A.Fajferka, prof. Zygmunta Szymli, prof. Anny Harańczyk. prof. Tadeusza Kudłacza.
Prof. Z. Szymla (obecnie pracownik emerytowany) swoje zainteresowania koncentruje na regionalnym zróżnicowaniu przemysłu, co zawarł w swojej pracy habilitacyjnej pt. Problemy rozwoju przestrzennych struktur przemysłowych. Zajmuje się też szerzej polityką regionalną, czego dowodem jest jego opracowanie pt. Determinanty rozwoju regionalnego. Prof. A. Harańczyk była wybitnym specjalistą w zakresie problematyki miejskiej, rozwoju lokalnego i regionalnego. Niemal całość Jej bogatego dorobku naukowo-badawczego dotyczy rozwoju miast i regionów, działalności samorządu terytorialnego. Jej praca habilitacyjna dotyczyła Rozwoju społeczno-gospodarczego miast polskich.
Prof. T. Kudłacz, specjalizuje się we wdrażaniu metod ilościowych w studiach regionalnych i regionalizacji ekonomicznej. Przykładem jest Jego praca habilitacyjna pt. Funkcjonalno-przestrzenne struktury mikroregionalne z 1990 r. oraz inne opracowanie pt. Programowanie rozwoju regionalnego z 1999.
Badania z zakresu gospodarki przestrzennej prowadzone były również przez inne osoby, które po likwidacji Instytutu Planowania i Ekonomiki Regionu, podjęły pracę w innych katedrach Uczelni i kontynuują badania w ramach innych dyscyplin naukowych (m.in. prof. I. Pietrzyk, prof. A. Prusek, prof. K. Zieliński). Wśród innych osób pracujących na Uczelni, wychowanków spoza Instytut Planowania i Ekonomiki Regionu należy wymienić m. in.: prof. dr hab. A. Karwińską, prof. dr hab. A. Szromnika czy prof. dr hab. A. Sokołowkiego.
Badania naukowe w zakresie dyscypliny geografia społeczno-ekonomiczna i gospodarka przestrzenna stanowią kontynuację tradycji badań pracowników Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie i zmierzenie się ze współczesnymi wyzwaniami dyscypliny.
***
Aktualna orientacja badawcza Katedry wiąże się z badaniami zjawisk występujących w miastach i ich obszarach funkcjonalnych oraz z zarządzaniem rozwojem terytorialnym, w różnych skalach przestrzennych. Wyraża się to w pracach naukowych i eksperckich z takich zakresów tematycznych, jak: systemy zarządzania rozwojem, kształtowanie środowiska miejskiego, regeneracja miejska czy rewitalizacja obszarów zdegradowanych. O orientacji tej świadczą sylwetki badawcze pracowników Katedry.